Средневековый Торунь

Średniowieczne miasto Torunia

Nazwa dobra: Średniowieczne miasto Torunia

(Zespół urbanistyczny i architektoniczny dwóch miast średniowiecznych i Zamku krzyżackiego w Toruniu)

Lokalizacja: Toruń - miasto położone w Polsce północnej, w centrum województwa kujawsko - pomorskiego, w dolnym biegu rzeki Wisły.

Obszar dziedzictwa kulturowego:

Na historyczną część Torunia, położoną na prawym, północno-wschodnim brzegu rzeki Wisły, składają się 3 średniowieczne jednostki osadnicze:

• Stare Miasto - usytuowane w zachodnim skrzydle kompleksu urbanistycznego,
• Nowe Miasto - znajdujące się po jego wschodniej stronie,
• oraz Zamek krzyżacki - integrujący ze sobą oba miasta.
• Całość tworzy formę nieregularnego pięcioboku, wydłużonego na osi E - W.

Granica tkanki miejskiej podlegającej ścisłej ochronie konserwatorskiej została wyznaczona od Placu Teatralnego - ulicami: Wały gen. W. Sikorskiego - L. Szumana - Wola Zamkowa, do brzegu rzeki Wisły - wzdłuż północnego brzegu tej rzeki, do mostu drogowego im. Józefa Piłsudskiego - Aleją 700-lecia Torunia - Wały gen. W. Sikorskiego - ponownie do Placu Teatralnego.

status prawny: stosunki własnościowe mają charakter mieszany - znajdujące się w obrębie wydzielonej strefy nieruchomości należą częściowo do miasta, Skarbu Państwa lub osób prywatnych. W niewielkiej części kompleks stanowi własność kościelną.

administracja odpowiedzialna za dobro: Zarząd miasta Torunia, reprezentowany przez prezydenta miasta.

data wpisu - 1997 rok

Toruń jest pierwszym miastem, założonym na rozległym obszarze Prus. Za przedmiot spuścizny pokoleniowej o wyjątkowej wartości uznano unikatowy, niemal niezmieniony w swojej formie, XIII-wieczny układ przestrzenny Starego i Nowego Miasta łącznie z niespotykanymi nigdzie indziej zróżnicowanymi typami budowli, reprezentującymi przede wszystkim styl gotycki o wysokim procencie średniowiecznej substancji architektonicznej, przysłoniętej jedynie w pewnych przypadkach późniejszymi nawarstwieniami - renesansowymi, barokowymi, klasycystycznymi, czy neohistorycznymi. Na ich wznoszenie i utrzymywanie niewątpliwy wpływ miała zamożność miasta, będąca głównie rezultatem rozwoju funkcji handlowej, ale również wyrażająca się w bogatej twórczości najznakomitszych budowniczych i artystów z całego świata.

Ponadto, w obrębie strefy wyróżnionej przez UNESCO znajduje się pas fortyfikacji obronnych o łącznej rozciągłości ok. 2,5 km z licznymi basztami i bramami, replikowany z powodzeniem w licznych miastach, wznoszonych w kolejnych okresach na terenie Prus

Zespół architektoniczny i urbanistyczny Torunia jest wybitnym świadectwem ożywionej wymiany kulturalnej z przodującymi w Europie centrami artystycznymi. To materialny dowód istnienia niezwykle oryginalnych przykładów dzieł sztuki, łączących w sobie, w sposób umiejętny i zrównoważony, doświadczenia rodzimego kunsztu artystycznego z rozwiązaniami stosowanymi powszechnie w innych znaczących ośrodkach europejskich. Wzorce te pochodzą zwłaszcza z dużych miast opierających swoją egzystencję, i zawdzięczających swą zamożność, wzajemnej polityce handlowej, takich jak Brugia i Gandawa (przykład Ratusza Staromiejskiego), czy Lubeka (przykład Kościoła Św. Jakuba). Tym samym Toruń potwierdza istnienie ogólnoeuropejskiej wspólnoty kulturowej miast hanzeatyckich.

W Toruniu zachował się największy w Europie Północno-Wschodniej zespół gotyckich budowli mieszkalnych i gospodarczych. Wiele z nich stało się pierwowzorem dla nowych oryginalnych typów konstrukcji budowlanych oraz inspiracją dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego w późniejszych miastach, zakładanych zarówno w obrębie regionu, ale też na obszarach państw ościennych.

Światowe dziedzictwo historycznego zespołu Torunia jest przykładem niezwykle rzadkiej formy średniowiecznej aglomeracji osadniczej. Łączy w sobie bowiem, w sposób bardzo ciekawy i oryginalny, cechy:

• miasta-portu rzecznego (Stare Miasto) - w swoich dziejach łączącego Polskę, Niemcy, Prusy, Skandynawię i Litwę,
• miasta podwójnego (Stare Miasto + Nowe Miasto) - o odrębnej wewnętrznej strukturze organizacyjnej i specyfice, z cechami typowego miasta obronnego zintegrowanego z zamkiem - jednym z najważniejszych centrów dowodzenia Zakonu i pierwszą murowaną warownią na terenie Prus.

Ten doskonale zachowany układ przestrzenny jest nie tylko wybitnym świadectwem geniuszu twórczego, ale stanowi równocześnie cenne źródło materialne i kulturowe w historii rozwoju miast średniowiecznej Europy.

W XIII Toruń wieku odegrał istotną rolę w podboju, chrystianizacji i kolonizacji Prus. Był także ośrodkiem kształtowania się tożsamości stanowej i aspiracji przywódczych mieszczaństwa, a następnie zawiązania się mieszczańsko - rycerskiej opozycji, której działania doprowadziły ostatecznie do kryzysu i upadku państwa krzyżackiego.

Nadto, stanowi on unikalne wśród miast Związku Hanzeatyckiego miejsce urodzin Mikołaja Kopernika, w którym wielki astronom spędził lata swej młodości.

Walory urbanistyczne i architektoniczne tej jednej z najpiękniejszych Starówek w Europie są dodatkowo wzbogacone wyjątkową malowniczością i estetyką otoczenia krajobrazowego oraz harmonijnym z nim zespoleniem.